Liệt VII ngoại biên (liệt dây thần kinh mặt ngoại biên) là một trong những bệnh lý thần kinh thường gặp, đặc trưng bởi tình trạng giảm hoặc mất vận động các cơ mặt một bên. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến chức năng sinh hoạt hằng ngày mà còn gây tác động lớn đến thẩm mỹ và tâm lý người bệnh.

Hiện nay, điều trị liệt VII ngoại biên được khuyến cáo theo hướng kết hợp Y học hiện đại và Y học cổ truyền, trong đó châm cứu và cấy chỉ đóng vai trò quan trọng giúp rút ngắn thời gian hồi phục và hạn chế di chứng.

1. Tổng quan về liệt VII ngoại biên

Dây thần kinh VII (dây thần kinh mặt) chi phối vận động các cơ biểu cảm khuôn mặt. Khi dây thần kinh này bị tổn thương ở đoạn ngoài não, người bệnh sẽ xuất hiện liệt mặt ngoại biên, khác với liệt trung ương do tai biến mạch máu não.

Theo thống kê lâm sàng, khoảng 60–75% bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn, tuy nhiên vẫn có một tỷ lệ nhất định gặp di chứng nếu điều trị muộn hoặc không đúng phương pháp.

2. Nguyên nhân gây liệt VII ngoại biên 

Có 2 nguyên nhân dẫn đến liệt VII ngoại biên, cụ thể:

2.1. Liệt VII ngoại biên nguyên phát (Liệt Bell)

Đây là thể bệnh phổ biến nhất, chiếm khoảng 50–70% các trường hợp. Cơ chế được cho là liên quan đến:

• Phù nề dây thần kinh mặt trong ống Fallope
• Phản ứng viêm do nhiễm virus tiềm ẩn (HSV-1 thường được nhắc đến)
• Yếu tố lạnh đột ngột, thay đổi thời tiết

2.2. Liệt VII ngoại biên thứ phát

Ít gặp hơn nhưng cần đặc biệt lưu ý vì có thể liên quan đến bệnh lý nền nghiêm trọng:

• Zona tai (Herpes zoster oticus – hội chứng Ramsay Hunt)
• Viêm tai giữa, viêm xương chũm
• Chấn thương vùng đầu – mặt
• Khối u vùng tuyến mang tai, nền sọ
• Bệnh lý thần kinh như Guillain–Barré

Tất cả các trường hợp thứ phát cần được chẩn đoán sớm để tránh bỏ sót nguyên nhân nguy hiểm.

3. Triệu chứng lâm sàng thường gặp 

Liệt VII ngoại biên thường khởi phát đột ngột, tiến triển nhanh trong 24–48 giờ. Biểu hiện lâm sàng điển hình:

• Mất vận động toàn bộ nửa mặt cùng bên
• Sụp lông mày, xóa nếp nhăn trán
• Không nhắm kín mắt, dễ khô giác mạc
• Mất rãnh mũi – má
• Mép miệng xệ xuống, lệch sang bên lành
• Khó phát âm, ăn uống dễ rơi vãi

Dấu hiệu cảnh báo cần đi khám chuyên khoa càng sớm càng tốt. Cụ thể ở các biểu hiện không điển hình:
Nhức đầu 

• Nước mắt tiết ra nhiều hơn 
• Một bên mắt không thể nhắm kín 
• Miệng méo sang một bên 
• Đau trong tay 
• Uống nước bị trào ngược ra ngoài 
• Khó cử động cơ mặt 
• Mắt bị xệ 

Diễn biến của của bệnh liệt VII ngoại biên: 

• Trong liệt Bell, yếu cơ mặt tiến triển nhanh và đạt mức nặng nhất trong 1 – 2 ngày đầu, diễn biến thường ổn định trong 3 tuần đầu và bắt đầu hồi phục dần trong 2 – 3 tháng.
• Nếu yếu cơ mặt nặng dần sau 3 tuần hoặc xuất hiện thêm triệu chứng thần kinh mới (như song thị, tê mặt, thất điều), cần đánh giá lại nguyên nhân, vì có thể không phải là liệt Bell. Khi đó cần bổ sung các xét nghiệm tùy biểu hiện lâm sàng.

5. Nguyên tắc phòng bệnh liệt VII ngoại biên 

Việc dự phòng đóng vai trò quan trọng, đặc biệt ở người có cơ địa nhạy cảm với lạnh:

• Giữ ấm vùng đầu – mặt – cổ khi thời tiết lạnh
• Tránh để quạt hoặc điều hòa thổi trực tiếp vào mặt
• Không tắm khuya, không ra gió ngay sau khi uống rượu bia
• Điều trị triệt để các bệnh tai – mũi – họng
• Sinh hoạt điều độ, ngủ đủ giấc, tăng cường miễn dịch

6. Điều trị bệnh liệt VII ngoại biên bằng phương pháp châm cứu và cấy chỉ 

Điều trị liệt VII ngoại biên hiện nay được khuyến cáo theo hướng can thiệp sớm – phối hợp đa phương pháp, trong đó châm cứu và cấy chỉ là hai kỹ thuật Y học cổ truyền được ứng dụng rộng rãi nhờ tính an toàn, hiệu quả và khả năng hỗ trợ phục hồi chức năng thần kinh mặt.

Theo hướng dẫn chuyên môn, các phương pháp này có thể áp dụng đơn độc hoặc kết hợp với điều trị nội khoa và phục hồi chức năng hiện đại, tùy theo giai đoạn và mức độ liệt của người bệnh.

6.1 Về phương pháp châm cứu 

Theo Y học cổ truyền, liệt VII ngoại biên thuộc phạm vi chứng “khẩu nhãn oa tà”, nguyên nhân thường do phong hàn, phong nhiệt hoặc khí huyết ứ trệ làm bế tắc kinh lạc vùng mặt.

Châm cứu có tác dụng:

• Thông kinh hoạt lạc, điều hòa khí huyết
• Giảm phù nề và viêm quanh dây thần kinh VII
• Kích thích tái dẫn truyền thần kinh
• Phục hồi vận động các cơ mặt bị liệt

Nhiều nghiên cứu lâm sàng cho thấy, châm cứu được tiến hành sớm (trong 7 ngày đầu) giúp:

• Kiểm soát tiến triển bệnh
• Rút ngắn thời gian hồi phục
• Giảm tỷ lệ di chứng như co cứng cơ mặt, vận động không đồng bộ

Phương pháp này đặc biệt phù hợp trong giai đoạn cấp và bán cấp, khi cơ mặt còn khả năng đáp ứng tốt với kích thích thần kinh.

6.2. Phương pháp cấy chỉ trong điều trị liệt VII ngoại biên

Cấy chỉ là thủ thuật đưa các sản phẩm PDO khử trùng liền kim cao cấp thế hệ mới vào các huyệt vị đã được lựa chọn, tạo ra tác động kích thích kéo dài tương tự châm cứu nhưng duy trì trong nhiều ngày đến vài tuần.

So với châm cứu thông thường, cấy chỉ có nhiều ưu điểm:

• Duy trì kích thích liên tục tại huyệt
• Giảm số lần can thiệp, tiết kiệm thời gian cho người bệnh
• Phù hợp với bệnh nhân điều trị ngoại trú hoặc không thể châm cứu hằng ngày
• Hỗ trợ phục hồi tốt trong giai đoạn bán cấp và mạn tính

Hiện nay, cấy chỉ thường được chỉ định phối hợp với châm cứu nhằm nâng cao hiệu quả điều trị, đặc biệt trong các trường hợp liệt kéo dài hoặc hồi phục chậm.

Khi có dấu hiệu hãy đến các cơ sở uy tín để được thăm khám và điều trị kịp thời!